In memoriam Willem den Ouden (1928-2025)
Maandag 21 april jl. overleed Willem den Ouden op 97-jarige leeftijd. Hij was nauw betrokken bij de oprichting van Museum Henriette Polak en zijn werk behoort tot de kerncollectie. De kunstenaar en mens Willem den Ouden is niet meer, maar in zijn werk blijft hij aanwezig.
Het handschrift van kunstenaar Willem den Ouden is herkenbaar als geen ander. Het is een door de elementen gestuurd handschrift. Zoals hij zelf zei: “Het mooie van tekenen is de directheid; je kijkt en je noteert bijna tegelijkertijd. Als het dan zwaar weer wordt, ga je vanzelf harder op je potlood drukken. Als het hard waait, teken je wat wilder. Je gaat met het weer mee – het is belangrijk dat de wind door zo’n tekening gaat.” En dat was precies wat zijn werk deed: het liet de wind door zijn tekeningen waaien, het liet de kracht van de natuur spreken.
Sinds 1967 woonde en werkte Willem den Ouden in het dorp Varik aan de Waal. In zijn tekeningen en grafiek, aquarellen en schilderijen legde hij zo’n vijftig jaar zijn rivier en het omringende landschap vast. De uiterwaarden, de dijken, de wolken in weer en wind, de reflectie van de zon in water en lucht. De veranderingen in de atmosfeer, luchtstromen, windvlagen, het licht en het moment van de dag registreerde hij minutieus; het moest kloppen in zijn werk en iedere verandering was essentieel.
Het perspectief van Willem den Ouden verschoof in de loop van de jaren. Zijn actieve strijd tegen de ondergang van het rivierenlandschap door onder andere de dijkverzwaringen heeft daarvoor gezorgd. Dat ging niet zonder slag of stoot. In zijn werk vond hij een pragmatische oplossing. Hij verplaatste letterlijk het perspectief in zijn werken; hij legde de horizon lager en kreeg hierdoor meer lucht.
In de laatste jaren van zijn leven, meer aan huis gekluisterd, richtte Willem zich op zelfportretten. Het was een vertrouwd onderwerp, altijd binnen handbereik, en het gaf hem de mogelijkheid om zichzelf, net zoals hij dat had gedaan met het landschap, vast te leggen in het moment. Momenteel hangt in Museum Henriette Polak een prachtig zelfportret uit circa 1998, een werk waarin zijn hoofd omringd wordt door de stralen van de zon.
Het werk van Willem den Ouden is een vaste waarde in de collectie van Museum Henriette Polak. Ruim 30 etsen, tekeningen en schilderijen behoren tot de collectie. Meerdere keren exposeerde hij in Museum Henriette Polak. In 2018 ter gelegenheid van Willem den Oudens negentigste verjaardag werd een grote overzichtstentoonstelling van zijn portretoeuvre georganiseerd.
Christiaan te Strake – conservator en Marieke de Jongh – hoofd collectiebeheer Musea Zutphen, leerden Willem kennen in 2009. Samen gingen ze bij hem op bezoek in zijn iconische dijkwoning. Zij spraken met hem over zijn vriend Arie Kater en vanuit de achterkamer praatte Willems vrouw, Ferry Alink, ook mee. In de loop van de jaren zijn zij regelmatig bij Willem op bezoek geweest en maakten tentoonstellingen met en over zijn werk.
Wat Christiaan en Marieke allebei bewonderden in Willem was dat hij zichzelf bleef uitdagen, ondanks al het ongemak dat er op zijn pad kwam. Steeds probeerde hij iets nieuws, hij maakte het zichzelf beslist niet gemakkelijk, maar dat hielp hem om scherp te blijven. De afgelopen jaren werd het nieuwe jaar steevast ingeluid door zijn nieuwste zelfportret voorzien van wens in zijn herkenbare handschrift. Ook afgelopen januari nog. Het team van Musea Zutphen zal Willem en zijn werk missen.
Willem den Ouden heeft ons verlaten, maar zijn werk leeft voort. Zijn tekeningen, grafiek en schilderijen blijven een testament van zijn onophoudelijke zoektocht naar de juiste weergave. In zijn werk zal de wind altijd blijven waaien, de lucht altijd in beweging blijven, en zal de horizon altijd weer verschuiven.
