Nieuws van: Musea Zutphen

Favoriete pronkstukken van onze medewerkers

22 apr 2020

Het is Nationale Museumweek deze week! De museumdeuren zijn helaas nog gesloten, maar onze digitale deuren zijn geopend. Tijdens de Digitale Museumweek brengen we een ode aan 75 jaar vrijheid. Dit doen we aan de hand van pronkstukken. Bij de Musea Zutphen vind je twee musea onder één dak: het cultuurhistorische Stedelijk Museum Zutphen dat het ‘Verhaal van Zutphen’ vertelt en Museum Henriette Polak, hét museum voor modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst van Nederland. Ontdek de pronkstukken van beide musea. Samen brengen we een ode aan de culturele vrijheid!

Pronkstukken

Het pronkstuk van het Stedelijk Museum Zutphen is het Gezicht op Zutphen van Herman van der Worp. Museum Henriette Polak kiest voor de vrijheid van Jan Wolkers met de Schuimende zee lll. Benieuwd naar wat deze werken met vrijheid te maken hebben? Je leest er hier alles over!

Favoriete collectiestukken van onze medewerkers

Naast deze pronkstukken, zijn er heel veel prachtige collectiestukken te vinden in de collecties van beide musea. Onze medewerkers delen deze week hun favoriete werken en vertellen waarom dit een favoriet stuk is.

Favoriet pronkstuk van Christiaan te Strake | Willem Hallegraeff, Oudste foto van Nederland, 1839, collectie Stedelijk Museum Zutphen

Christiaan Te Strake, conservator bij de Musea Zutphen, heeft een van zijn favorieten uit de collectie van Museum Henriette Polak uitgekozen en vertelt waarom juist dit werk hem aanspreekt.

“ Eene licht-teekening”: de oudste foto van Nederland uit 1839, collectie Stedelijk Museum Zutphen

Mijn favoriete object uit de collectie van het Stedelijk Museum Zutphen is de oudste foto van Nederland. Al van jongs-af ben ik een actieve amateurfotograaf en ook in mijn werk ben ik altijd erg geïnteresseerd geweest in dit zeer publieksvriendelijke beeldende medium.

In Zutphen bewaren we de oudst bewaard gebleven foto, die ooit door een Nederlander is gemaakt in Nederland. De foto, die hier licht-teekening wordt genoemd, meet 8 x 10 centimeter en is met de hand 25 november 1839 gedateerd, en dus drie maanden na de introductie van de fotografie (Parijs, augustus 1839) gemaakt, en wordt hier “licht-teekening” genoemd. De maker is de Zutphense apotheker Willem Hallegraeff (1798-1870). Totdat deze foto, overigens een gefixeerd negatief, opdook, was niets bekend over zijn fotografische activiteit. Het gaat hier waarschijnlijk om een reproductie van een prent of tekening. We zien een romantisch tafereeltje van een paartje waarvan de vrouw op een bankje zit bij de ruïne van een oude stads- of kasteelpoort. Het is met voorsprong de oudste bewaard gebleven Nederlandse foto. Sinds 1839 zijn er in Nederland miljarden foto’s gemaakt; dit is de allereerste.

De collectie fotografie van het Stedelijk Museum Zutphen mag aanzienlijk genoemd worden. Dit geldt niet alleen voor de kwantiteit maar ook voor de kwaliteit. In aantallen bevat de collectie in het Stedelijk Museum Zutphen 510.500 negatieven (waaronder de Collectie Zeylemaker, een landelijk belangrijke collectie), 250 originele 19e-eeuwse afdrukken (periode 1861-1900) 7.500 latere afdrukken, 25 fotoalbums, 4.500 kleinbeeld-dia’s en ca. 3.500 ansichtkaarten.Het belang van de collectie fotografie is niet alleen plaatselijk. Door zijn spreiding qua tijd en onderwerpen en de aanwezigheid van kunst- en historisch beeldmateriaal, is de Zutphense fotografiecollectie een excellent voorbeeld van een brede fotocollectie.

De oudste foto werd aangetroffen in het Album Amicorum (Vriendenboek) Aarnout Jacobus van Eynthoven en is ook verder van belang door bijdragen van bekende kunstenaars als Schelfhout, Van de Sande Bakhuysen en Ver Huell. In 2012 verwierf het Stedelijk Museum Zutphen, mede dankzij een genereuze bijdrage van de Vereniging Rembrandt dit unieke object uit de 19e eeuw.

Favoriet pronkstuk van Lian Jeurissen | Pieter Defesche, Landschap (witte wolken en geel koolzaad), 1977, collectie Museum Henriette Polak

Lian Jeurissen, conservator bij de Musea Zutphen, heeft een van haar favorieten uit de collectie van Museum Henriette Polak uitgekozen en vertelt waarom juist dit werk haar aanspreekt.

Pieter Defesche, Landschap (witte wolken en geel koolzaad), 1977, collectie Museum Henriette Polak

”Landschap zonder 2CV. Ik zat laatst zomaar wat te mijmeren… Tijd zat om te mijmeren tegenwoordig; en ik mijmer zo een eind weg… Lang geleden was er eens een stille verlaten polderweg en daar stond ik dan, naast onze oranje 2CV, met op de achtergrond een waanzinnig prachtig geel koolzaadveld boven een hemelsblauwe lucht met hier een daar een eigenwijs witte wolk. Ja inderdaad net zo’n fabelachtige kleurencombinatie als op dit schilderij van Pieter Defesche, maar dan zonder 2 CV. Ik heb de foto nog ergens in doos of boek misschien; ach, bij gebrek aan bewijs, maar direct door naar dit doek. Want het kan niet anders dan dat die verre herinnering van kleuren – geuren misschien – mij laat vallen voor dit geweldig intense landschap in verf. Het is ook lekker geschilderd, de voorgrond is nogal uit de losse pols neergekwast, zo lijkt het tenminste. Maar die wolk dan, die hangt als een witte, secure uitsparing in het blauw boven een groene heuvel in het landschap. Dan zie ik nog wat schaduwen en ja, warempel wat details; een mannetje, hondje(?) op de weg en is dat daar een oranje tentje vlakbij een schaduwrijke boom? Zo kleedt het landschap zich voor mijn ogen aan en ben ik daar even, daar op die weg met uitzicht op stralend geel-oranje-groen en blauw met wit. Daar hou ik nou van, kunst waar je lang naar kunt blijven kijken, en dan telkens weer iets anders zien. Of misschien wel hetzelfde, maar op een andere manier bekeken, want mijn stemming is ook niet altijd hetzelfde. Pieter Defesche heeft er een magisch beeld van weten te maken van dat landschap in een andere tijd, zonder 2CV…”

Favoriet pronkstuk van Marijke Tuitert | Joop Sjollema, Portret Henriette Polak – Schwartz, 1964, collectie Museum Henriette Polak

Marijke Tuitert, medewerker Publiek en Commerciële Zaken bij de Musea Zutphen, heeft een van haar favorieten uit de collectie van Museum Henriette Polak uitgekozen en vertelt waarom juist dit werk haar aanspreekt.

Joop Sjollema, Portret Henriette Polak – Schwartz, 1964, collectie Museum Henriette Polak

”Mijn favoriet is het portret van Henriette Polak. Het is een olieverf schilderij op doek, geschilderd door Joop Sjollema. De schilder kreeg in 1964 de opdracht om een portret van Henriette Polak, een vrouw die al een hele bewogen geschiedenis achter zich had, op haar eenenzeventigste te schilderen.

Ze was getrouwd met de jurist en filosoof Leo Polak, die in de Tweede Wereldoorlog om het leven werd gebracht in een concentratiekamp. Ook de tweede dochter van het echtpaar, Henriettes moeder en een zuster met haar echtgenoot en hun vier kinderen kwamen om in Duitse vernietigingskampen.

Henriette werd bij de grote razzia van 20 juni 1943 opgepakt en naar het doorgangskamp Westerbork gedeporteerd, ongeveer een week later werd ze gelukkig vrijgelaten. Toen in januari 1944 uitlekte dat alle overgebleven joden zouden worden gedeporteerd, dook zij onder. Zo overleefde zij de bezetting.

In het midden van de jaren zestig leerde Joop Sjollema Henriette Polak-Schwarz kennen. Tussen hen ontstond een bijzondere band. Sjollema wist haar te interesseren voor de financiering van een nieuw museum voor Nederlandse kunst. Voor dit plan richtten Joop Sjollema en Henriette Polak een stichting op. Een aankoopcommissie begon met het selecteren van kunstwerken. Dit betekende de start voor de huidige collectie van het Museum Henriette Polak, dat in 1975 de deuren voor het publiek opende net na haar overlijden in 1974. Het eerste museum voor twintigste–eeuwse figuratieve kunst. Het museum waar ik nu weliswaar op een andere prachtige locatie mag werken.

Het portret brengt voor mij de heftige geschiedenis van de oorlog over. Je ziet dat zij deze meegemaakt heeft. Ze komt over als een wijze statige, daadkrachtige en toch vriendelijke vrouw. Naar aanleiding van dit portret heb ik mij meer in haar verdiept door o.a. foto’s van haar te bekijken. Deze foto’s bevestigen mijn voorstelling van haar persoonlijkheid, die ik had gevormd na het bekijken van dit schilderij. Sjollema heeft haar dan ook naar mijn mening zo geportretteerd, zoals zij in de realiteit was. De stijl van Sjollema spreekt mij persoonlijk aan. Hij kan iemands persoonlijkheid, maar ook emoties overbrengen. Wanneer ik naar dit werk kijk, krijg ik een warm en fijn gevoel. Ik ben vereerd dat ik met mijn werk het museum, dat haar naam draagt, mag vertegenwoordigen. Iedere keer als ik op de etage kom waar het schilderij hangt, probeer ik even langs het schilderij te lopen en haar blik te vangen.

Ik ben benieuwd hoe jullie naar het schilderij kijken.”

Favoriet pronkstuk van Marieke de Jongh | Albertus Beusekamp, Oorbellen van goud en mensenhaar, collectie Stedelijk Museum Zutphen

Marieke De Jongh, medewerker collectiebeheer bij de Musea Zutphen, heeft een van haar favorieten uit de collectie van het Stedelijk Museum Zutphen uitgekozen en vertelt waarom juist dit werk haar aanspreekt.

Albertus Beusekamp (goudsmid uit Zutphen), Oorbellen van goud en mensenhaar, ca 1850, collectie Stedelijk Museum Zutphen

”Haarsieraden zijn kenmerkend voor het tweede kwart van de 19e eeuw. Het haar onderging een chemische bewerking waardoor het wat stugger werd en beter te verwerken viel.

Zolang je haar maar goed zit…

Elke dag opnieuw kammen, knippen, scheren en krullen we ons een slag in de rondte en spenderen we er behoorlijk wat zorg, tijd en geld aan. Baarden en barbershops zijn in en als je het lang genoeg is kun je het doneren. Nu de kappers dicht zijn [in coronatijd, red], vliegt de haarverf uit schappen en worden kinderen verknipt door hun ouders. Google vooral eens op quarantaine kapsel… Ons haar, een echte kopzorg. Maar behalve op je hoofd, is haar volop terug te vinden in museumcollecties. Je kunt het gebruiken voor meubels, kledingstukken, kunstwerken en zelfs voor sieraden!

Zo zijn deze prachtige oorbellen gemaakt van goud en haar, mensenhaar. Daar schrikken mensen soms van, ze vinden het ongepast of vies. Raar want een trui van schapenhaar vinden we heel gewoon. Voor mij is dit paar oorbellen om meerdere redenen een favoriet museumstuk. Allereerst vind ik ze gewoon mooi, de druppelvorm en ook de lengte is precies goed. Daarnaast zijn ze fantastisch knap gemaakt, als je je voorstelt hoe fijn haar is en hoe perfect dit gevlochten is, hoe precies het in elkaar zit, echt een stukje vakwerk. Maar bovenal ben ik geraakt door het feit dat je op deze mooie manier altijd een zeer persoonlijk stukje van een geliefd persoon met je mee kunt dragen.

Kappers raden aan om in deze crisistijd niet zelf de schaar ter hand te nemen, maar mocht je toch de verleiding niet kunnen weerstaan gebruik dan je afgeknipte lokken vooral om wat mee te fröbelen. Want wie weet belandt jouw haar ook nog eens in een museumcollectie! ”

Favoriet pronkstuk van Cecilia de Vries | Zutphense kwadrant, ca 1300 , collectie Stedelijk Museum Zutphen

Cecilia De Vries, medewerker collectiebeheer bij de Musea Zutphen, heeft een van haar favorieten uit de collectie van het Stedelijk Museum Zutphen uitgekozen en vertelt waarom juist dit werk haar aanspreekt.

Kwadrant, ca 1300, collectie Stedelijk Museum Zutphen

”Ik weet nog goed dat ik op mijn rug op het strand van Vlieland lag en daar de maan uit de zee zag opkomen met duizenden sterren om mij heen. Ik vond het prachtig en adembenemend. Dat was het moment waarop ik mijzelf voornam een cursus te gaan volgen. Een cursus gegeven door een sterrenwacht in de buurt. Daar is mijn passie voor astronomie en sterrenkunde ontstaan.

Astronomie draai voor mij vooral om Verwondering. Ik sta graag in de avond buiten op een lekker donker plekje met alleen een verrekijker in mijn hand. Als je maar lang genoeg buiten staat wennen je ogen aan het donker en zie je hoe langer hoe meer aan de hemel. Niet alleen sterrenbeelden maar ook sterrenhopen, nevels en kraamkamers waar nieuwe sterren worden geboren. Je moet alleen weten waar je moet kijken en hoe je iets kunt herkennen. Ik verwonder mij vooral over hoe klein en onbeduidend en tegelijk zo groots wij als aarde zijn. Wij wonen op een kleine planeet die draait om een onbeduidende sterretje in een uithoek van ons melkwegstelsel. Onze eigen melkwegstelsel bestaat uit miljarden sterren en zoals we de laatste jaren ontdekken ook uit miljarden planeten die al of niet in een bewoonbare zone om een ster draaien. En om het dan nog grootser te maken zijn er naar schatting tussen de 300 en 500 miljard Melkwegen. Er bestaan meer sterren in het heelal dan zandkorrels op aarde.

Op een mooie donkere avond zie ik met het blote oog Andromeda onze zuster Melkweg op een afstand van 2,5 miljoen lichtjaar. Rond het jaar 1300 zagen Zutphens kooplieden, of vrachtvaarders die handel dreven in het Hanzegebied tussen Vlaanderen en Noorwegen ook deze Melkweg wanneer zij aan de sterrenhemel de Poolster zochten om hun kwadrant op te richten. Dit Kwadrant was een instrument waarmee je op dat moment zowel de tijd als de breedtegraad kon aflezen. Voor toen een instrument om je over te Verwonderen.

In het museum hangt zo’n zeldzaam kwadrant, gevonden tijdens opgravingen in Zutphen. Het mag duidelijk zijn waarom dit object mijn favoriete museumstuk is.”

Terug naar berichten

Uitgelicht