Lage Landen, Schatten uit het Rijks
Van 27 jan 2018 t/m 21 mei 2018Met Lage Landen start in het Stedelijk Museum Zutphen een ambitieuze reizende tentoonstellingsreeks met schatten uit het Rijksmuseum. Tussen 2018 en 2025 presenteren vijf stadsmusea – het Stedelijk Museum Zutphen, het Westfries Museum in Hoorn, het Markiezenhof in Bergen op Zoom, Gemeentemuseum het Hannemahuis in Harlingen en het Museum Gouda – vol trots verborgen parels uit de collectie van het Rijksmuseum. De identiteit van Nederland vormt de rode draad van deze tentoonstellingsreeks, die aan de hand van de vier elementen – aarde, water, lucht en vuur – wordt onderzocht. Lage Landen is de eerste tentoonstelling uit de reeks en heeft als thema aarde.
Het Stedelijk Museum Zutphen presenteert prachtige landschappen van bekende en minder bekende meesters uit de 17e tot en met de 19e eeuw, zoals het werk van Jozef Israëls, Anton Mauve, Jacob van Ruisdael, Willem Maris en Johannes Warnardus Bilders. Deze selectie vult het Stedelijk Museum Zutphen aan met topstukken uit haar eigen collectie. Daarnaast wordt de tentoonstelling aangevuld met een presentatie van design-duo Atelier NL in het Stedelijk Museum Zutphen en een rijk geïllustreerde publicatie met achtergrond informatie en een essay van gerenommeerd auteur Paul Schnabel ‘Hoe eigenaardig is Nederland?’ (te koop in de museumwinkel).
Nederlandse identiteit
De rode draad door deze tentoonstellingsreeks is de Nederlandse identiteit. Hoe heeft het Nederlandse landschap onze identiteit beïnvloed? En wat zien wij nog terug van het landschap uit de 17e, 18e en 19e eeuw? In de tentoonstelling Lage Landen onderzoeken wij de Nederlandsche identiteit aan de hand van ons landschap.
Volgens gerenommeerd auteur Paul Schnabel zijn schilders in de 18een 19e eeuw mede het beeld van het eigen land en van de identiteit van Nederland gaan bepalen. ‘’Het zijn schilderijen die ons hebben geholpen ons met de eigenaardigheden van onze geografie te identificeren en er ook van te gaan houden’’aldus Paul Schnabel.‘’Het is het vlakke land buiten de steden, ten dele in gebruik als bouw- en akkerland, maar toch ook vaak nog woeste grond met duinen en zandverstuivingen of juist met een drassig veen, ondoordringbare moerasbossen en rivieren met altijd afkalvende oevers.’’Dit is goed terug te zien in de ruim 40 geselecteerde schilderijen voor deze tentoonstelling. Om het landschap beter te kunnen duiden is de tentoonstelling is ingedeeld in vier subcategorieën: Nat & Drassig, Droog & Woest, Koeien & Paarden en Landheren & Landarbeiders.
De Lage Landen zijn veroverd op het water, gemaakt door zijn bewoners. Zij moesten samenwerken – ‘polderen’ – en voor zichzelf opkomen om te overleven in een drassig land, deels gelegen onder de zeespiegel. Heeft dat onze volksaard beïnvloed? Nederlanders houden van gelijkheid; in ieder geval niet van grote verschillen in geld, rang en stand. Tegelijkertijd staan we bekend als eigenzinnig en open; recht door zee én recht voor z’n raap. Is er een verband tussen ons lage, vlakke land van zand, veen en klei en onze identiteit? Of is het op z’n minst een mooi symbool voor hoe wij onszelf willen zien?
Zutphense geschiedenis als modern design door Atelier NL
In de zoektocht naar de identiteit van Nederland wordt niet alleen geput uit de collectie van het Rijks, maar wordt het element aarde echt ervaren. Dutch Design Award winnaar Atelier NL, bestaande uit Lonny van Ryswyck en Nadine Sterk, duikt letterlijk in de Zutphense klei om de geschiedenis naar boven te halen en de identiteit van Zutphen te duiden. Dit doen zij aan de hand van bodemproeven die zij in Zutphen uitvoeren. De eerste ontdekkingen hebben zij al gedaan. In het vooronderzoek van Atelier hebben zij zich verdiept in de geschiedenis van Zutphen en de rijke collectie van het Stedelijk Museum Zutphen.
Hanzestad Zutphen is van oudsher een handelsstad en staat bekend om de vele ambachtslieden die hun vak op hoog niveau uitvoeren, denk bijvoorbeeld aan het Zutphens zilver. Veel archeologische vondsten brengen de resten van diverse ambachten aan het licht. Zo zijn de designers van Atelier NL in aanraking gekomen met de bekende Zutphense pottenbakker Lodewijk Taminiau (1808 – 1878). In 1836 heeft Taminiau zijn pottenbakkerij in Zutphen opgericht. Ondanks de concurrentie van pottenbakkers uit omringende grotere steden, werd Taminiau’s pottenbakkerij een groot succes. Taminiau was beroemd om zijn koffie- en theeservies afgewerkt met ‘blackware’ glazuur, een door en door zwart glazuur dat in die tijd mateloos populair was voor onder andere koffie- en theeserviezen. De koffie- en theecultuur nam een grote vlucht in de 18eeeuw, de keuze van Taminiau om zich voornamelijk hier op te richten behoeft geen uitleg.
In de jaren ‘70 van de vorige eeuw is een enorme beerput gevonden in Zutphen vol met resten van de pottenbakkerij van Taminiau. Atelier NL liet zich inspireren door het levensverhaal van Taminiau, maar in het bijzonder door zijn eenvoudig gestileerde ontwerpen die verrassend hedendaags aan doen. De oorspronkelijke locatie van de pottenbakkerij van Taminiau bestaat nog steeds. Bovendien kan het materiaal dat Taminiau 200 jaar geleden gebruikte nog steeds geput worden uit de Zutphense bodem. Door te wroeten in de aarde gaat Atelier NL op zoek naar de lokale grondstoffen en proberen ze de typische werkwijze van Taminiau te ontrafelen en op hun eigenwijze nieuw leven in te blazen. De presentatie Zwartgoed van Atelier NL is te zien in het Stedelijk Museum Zutphen.
Workshops door Atelier NL
Atelier NL geeft gedurende de looptijd van de tentoonstelling een workshop waarin deelnemers het verhaal van Taminiau beleven. Er worden bodemproeven in de omgeving gedaan, van het ruwe materiaal wordt bruikbare klei gemaakt voor aardewerk. Van deze klei maken deelnemers een uniek stuk dat gelinkt is aan het werk van Taminiau, zijn bekende ‘blackware’ glazuur, de koffie- en theecultuur en de unieke touchvan Atelier NL. Verleden en heden, oud ambacht en modern design is op deze wijze met elkaar verbonden.
Speciale rondleidingen
Voor de Lage Landen tentoonstelling zijn speciale Kijk & verwonder rondleidingen ontwikkeld. Door de Kijk & verwonder rondleidingen leren deelnemers beter naar kunstwerken te kijken en ze scherper waar te nemen. De rondleidingen vinden plaats in kleine groepen. Het is de bedoeling dat deelnemers met elkaar het gesprek aangaan over wat zij zien. Wat valt hen op aan het kunstwerk? Wat doet het met hen? Wat voelen ze erbij? Met elkaar komen de deelnemers tot nieuwe inzichten.
Kennis van en ervaring met het kijken naar kunst is niet nodig. Elke observatie is waardevol, er is geen goed of fout. Het is van belang om stil te staan bij wat je ziet, je te verwonderen en te onderzoeken.
Voor meer informatie over de tentoonstelling en het samenwerkingsproject en het reisschema van de tentoonstelling, check www.schattenuithetrijks.nl. Voor meer informatie over het programma en activiteiten rondom Lage Landen in het Stedelijk Museum Zutphen, houd de website www.museazutphen.nl in de gaten.
