Gedrukt in Zutphen
Van 15 jun 2024 t/m 15 sep 2024Zutphen kent een lange geschiedenis als het gaat om het gedrukte woord. Al in 1518 werd het eerste boek gedrukt in Zutphen. Sindsdien herbergde de stad diverse drukkerijen, uitgeverijen en boekbinderijen. Het, mede in Zutphen, gedrukte woord bracht ons uiteindelijk democratie, onderwijs voor iedereen en natuurlijk leesplezier. Gedrukt in Zutphen, naar het gelijknamige themajaar van Erfgoedcentrum Zutphen, is een ode aan Zutphen boekenstad. De overzichtstentoonstelling ‘Gedrukt in Zutphen’ die het Stedelijk Museum Zutphen in samenwerking met het Erfgoedcentrum Zutphen maakt, is te zien van 15 juni t/m 15 september 2024.
Boeken zijn er al eeuwen ter lering en vermaak. Kennisoverdracht via boeken, brieven en pamfletten zorgde voor beter onderwijs, emancipatie van de samenleving en de verspreiding van nieuwe ideeën. Zutphen kent een lange geschiedenis als het gaat om het gedrukte woord. De stad herbergt al, vanaf het eerste boek dat in Zutphen gedrukt werd in 1518 (te zien in de tentoonstelling!) drukkerijen, uitgeverijen en boekbinderijen en papierproducenten in de naburige Veluwezoom.
Beroemde kettingbibliotheek
De zestiende eeuw bracht via gedrukte boeken en pamfletten nieuw gedachtengoed over het humanisme, lutheranisme en de wetenschap onder een groot deel van de samenleving. De Librije in de Sint-Walburgiskerk werd in die tijd, in 1564 om precies te zijn, geopend om burgers en geestelijken via het boek te onderwijzen. Voor het eerst leent deze unieke en beroemde kettingbibliotheek enkele werken uit aan haar overbuurman, het Stedelijk Museum Zutphen.
Verlichting
Zutphen was in de achttiende eeuw een welvarende stad met verlichte ideeën. Wetenschap, onderwijs en religie gingen hand in hand met een dominee als J.F. Martinet die in Zutphen zijn Katechismus der Natuur (en een versie voor kinderen) schreef, of David de Gorter die de Flora Zutphanica publiceerde.
Meer zeggenschap
Maar het geschreven woord was ook van groot belang in het streven van de bevolking om meer zeggenschap in het bestuur. Tijdens de “Plooierijen” in 1702 gebruikten burgers, ontevreden met de grote macht van de stadhouder en zijn gesloten kliek van patriciërs, vlugschriften en pamfletten om de bevolking te wijzen op een alternatief, de voorbode van democratische ontwikkelingen. Later die eeuw, rond 1785, schreven patriotten, zoals Zutphenaar en edelman Robert Jasper van der Capellen, pamfletten, brieven en boeken over het recht van elke burger om gelijk te worden behandeld. In die grote maatschappelijke ontwikkelingen was de behoefte aan het gedrukte woord groot en in Zutphen werden diverse uitgeverijen en drukkerijen gesticht. De bekendste is ongetwijfeld Thieme. Naast fraai geïllustreerde schoolboeken, werden ook zogenaamde centsprenten, met allerlei onderwerpen gepubliceerd door Zutphense drukkers/uitgevers.
Zutphen boekenstad
Deze ontwikkeling werd het begin van Zutphen als stad van uitgeverijen, drukkerijen, binderijen: Zutphen boekenstad. Het was in de negentiende en twintigste eeuw een van de grootste bedrijfstakken van Zutphen en nog altijd speelt de boekindustrie een rol van betekenis. Ook het stadbestuur gebruikte de drukpers regelmatig om regels, maar ook verantwoordingen voor hun werkzaamheden bekend te maken, in de vorm van zogenaamde ordonnanties en jaarverslagen, vaak in creatieve vormen. Tot slot besteedt de tentoonstelling ook aandacht aan de Zutphense illegale pers in de Tweede Wereldoorlog.
Het, mede in Zutphen, gedrukte woord bracht ons uiteindelijk democratie, onderwijs voor iedereen en natuurlijk leesplezier.
“Let op! Kijk goed!”
In de tentoonstelling wordt het werk ‘AAAAAAAA!’ van de beeldend kunstenaar Gijs Müller (1971) gepresenteerd. Het buitenproportionele kartonnen gevarenbord laat ons zien hoe kwetsbaar we als mens zijn. Het vraagt de aandacht, het alarmeert ons, niet zozeer in een bijzondere situatie als in het dagelijkse leven. De kunstenaar wil zeggen “Let op! Kijk goed!“ Dat Bolwerck en Müller koesterden al langer de wens om ook elders in de stad te exposeren, om de grens tussen de tentoonstellingszaal en de openbare ruimte op te heffen. Werk van Gijs Müller duikt vanaf 1 april 2024 op diverse plekken in de stad op. En nu ook in Musea Zutphen.
Extra: activiteiten en onderwijs
- Elke laatste zondag van de maand is er om 14.00 uur een gratis instaprondleiding door de tentoonstelling ‘Gedrukt in Zutphen’ (30 juni, 28 juli, 25 augustus).
- 13 september – Masterclass Etsen met de Zutphense kunstenaar Wim van der Meij
