Hof van Heeckeren

Twee musea in zeventiende-eeuws stadspaleis

De Musea Zutphen, Museum Henriette Polak en het Stedelijk Museum Zutphen, zitten sinds 2017 samen onder één dak in het voormalige stadspaleis het Hof van Heeckeren aan het ’s Gravenhof in Zutphen. In dit artikel lees je meer over de schelpenkoepel, de museumtuin, het historische stadspaleis en de oorspronkelijke bewoners, familie Van Heeckeren.

 

Schelpenkoepel

Je komt bij de musea via een unieke entree: de Zutphense schelpenkoepel of schelpengrot. In 1697 liet baron Walraven van Heeckeren deze barokke koepel bouwen door de Zweedse architect J. Horleman. De baron wilde zijn tuin moderniseren volgens de nieuwste mode – met planten en struiken, en ook water- en rotspartijen. In koepel werden meer dan 10.000 schelpen, koralen, mineralen en gesteente ingelegd. Die kwamen in Zutphen doordat Hollandse zeelui ze voor de rijke adel meebrachten van hun reizen voor de VOC en WIC. De schelpengrot bij de Musea Zutphen is uniek; er zijn er slechts vier in Nederland – ook bij kasteel Rosendael, bij paleis Het Loo in Apeldoorn en op het landgoed Nienoord in Leek.

Baron Walraven van Heeckeren was een van vele Van Heeckerens die in Zutphen een rol hebben gespeeld. Zoals AdelinNederland.nl beschrijft: “Geen enkele andere adellijke familie heeft zoveel voor de geschiedenis van Zutphen betekend als het geslacht Van Heeckeren. Door hun uitgekiende huwelijkspolitiek en de strategische aankoop van havezaten, wisten de Van Heeckerens eeuwenlang in de stad en de graafschap te domineren en kreeg het geslacht haast dynastieke allure.” Het was ook een Van Heeckeren die aan de basis van het Stedelijk Museum Zutphen. “Gemeentearchivaris Ludolph Anne Frederik Hendrik baron van Heeckeren van Waliën (1817-1889) was in 1877 de oprichter van de Oudheidkamer, waaruit het Stedelijk Museum is voortgekomen”, aldus AdelinNederland.nl.

 

Museumtuin

Via de Schelpenkoepel uit 1697 betreed je de museumtuin. Deze tuin is ontworpen door Lola Landscape Architects. De geometrische vormen in de tuin kom je overal tegen in de musea. De ontwerper heeft zich hiervoor laten inspireren door de ijskristallen van de wereldberoemde natuurgeleerde J.F. Martinet uit Zutphen – een van de belangrijkste verlichte denkers van zijn tijd. De ijskristallen zijn getekend in zijn boek Katechismus der Natuur (1778). Uit de illustraties van dit boek blijkt dat Martinet veel van zijn ideeën opdeed in zijn directe omgeving, de randen van de stad Zutphen en de natuur eromheen.

Katechismus der Natuur is onderdeel van de collectie die te bewonderen is het Stedelijk Museum Zutphen.

 

Stadspaleis

Via de tuin heb je toegang tot het glazen paviljoen (nieuwbouw, 2016) aan je rechterhand. “Een hedendaagse orangerie tegen de monumentale tuinmuur”, zoals de architect (BiermanHenket) het noemt. Vanuit deze orangerie word je naar het voormalige stadspaleis geleid waar je Museum Henriette Polak en Stedelijk Museum Zutphen kunt bezoeken. De delen van het stadspaleis zijn gebouwd in de late dertiende tot de achttiende eeuw. „Eigenlijk helemaal niet geschikt als museum”, vond aannemer Bas Franken van Dijkhof Bouw. Maar toch slaagde hij erin om deze historische panden op Zutphens oudste plein om te turnen tot een modern museum. In maart 2017 verhuisden het Stedelijk Museum Zutphen en Museum Henriette Polak, samen met de archeologische dienst van de gemeente naar het gebouw.

Het complex bestaat uit drie vleugels van twee verdiepingen plus een zolder en een kelder. In het glazen paviljoen bevinden zich de entree, museumwinkel en een multifunctionele ruimte – het Auditorium. De nieuwbouw, met veel glas en scherphoekige ranke kolommen van staal is als laatste gerealiseerd. Omdat de bouwers maar een halve meter de grond in mochten vanwege de archeologie in de bodem, twijfelden zij aan de gronddruk. Om er zeker van te zijn dat de speciale ronde delen van de glazen gevel niet door eventuele verzakking zouden kunnen scheuren, is besloten de ondergrond extra te wapenen.

Het was niet de enige wijziging waar tijdens de uitvoering werd gekozen. „Niets is recht”, merkte Franken. Een muur in de oudbouw die gesloopt zou worden, bleek monumentaal te zijn en moest toch blijven staan. Grote delen van de houten vloeren en balken moesten worden opgeknapt en sporen van vorige verbouwingen moesten worden weggewerkt. Al bij een verbouwing in de jaren negentig waren delen van de houten vloeren voorzien van stalen profielen. Omdat de museummedewerkers met karretjes met kunstwerken – soms wel 700 kilo – rondrijden, is daarom gekozen om toch extra vloerplaten aan te brengen.

(klik op de foto voor een vergroting – tekst gaat verder onder de foto’s)